Last Updated on 10 april 2023 by M.G. Sulman
Een hersenabces is een met pus gevulde zwelling in de hersenen. Deze kan zowel het gevolg zijn van een schimmel- als van een bacteriële infectie. Een opeenhoping van pus in de hersenen is een zeer zeldzaam verschijnsel. Een abces kan zowel in de grote als in de kleine hersenen voorkomen. Ook komt het voor dat er meerdere abcessen zijn, verspreid door de hersenen. Een hersenabces is in Nederland een relatief zeldzaam verschijnsel. De symptomen van een hersenabces zijn dezelfde als die van een ander ruimte-innemend proces in de hersenen, zoals een hersentumor. Vroegtijdige behandeling is van essentieel belang om complicaties en overlijden te voorkomen. Vroegtijdige behandeling leidt vrijwel altijd tot een volledige genezing. Ondanks moderne beeldvormende diagnostiek en antibiotica bedraagt de sterfte nog steeds 5-32 procent.1Patel, K., & Clifford, D. B. (2014). Bacterial brain abscess. The Neurohospitalist, 4(4), 196–204. https://doi.org/10.1177/1941874414540684 Een hersenabces is gevaarlijk omdat het ruimte inneemt en daardoor de hersenen in de verdrukking brengt.
Wat is een hersenabces?
Betekenis
Wat is de betekenis van het woord ‘abces’? Een abces is een hoeveelheid pus ofwel etter in een niet eerder bestaande holte. Een hersenabces is een verzameling pus die ontstaat als reactie op een infectie of trauma. Het is een ernstige en mogelijk levensbedreigende aandoening.
Ernstige aandoening
In het verleden werd een hersenabces als fataal beschouwd, maar onderzoekers merkten in 2014 op dat vooruitgang in diagnose en behandeling de overlevingskansen de laatste jaren aanzienlijk heeft vergroot.2Patel, K., & Clifford, D. B. (2014). Bacterial brain abscess. The Neurohospitalist, 4(4), 196–204. https://doi.org/10.1177/1941874414540684
Synoniemen
Een andere medische term voor hersenabces is ‘intracranieel abces’. Intracranieel betekent ‘in de hersenen’.
Risicogroepen
Een risicogroep voor het ontwikkelen van een hersenabces zijn mensen met een verzwakt afweersysteem. Ook intraveneuze drugsgebruiker behoren tot de risicogroep, vanwege mogelijke besmetting via gebruikte naalden. Mannen hebben twee keer meer kans op een hersenabces.
Symptomen van een abces in de hersenen
De symptomen van een hersenabces zijn dezelfde als die van een hersentumor of een andere aandoening in de hersenen die ruimte inneemt. De symptomen zijn:
- hoofdpijn
- misselijkheid en overgeven (braken)
- duizeligheid
- stijve nek
- mogelijk neurologische uitvalsverschijnselen of epileptische aanvallen, toevallen
- het optreden van een waterhoofd (hydrocefalie)
- mogelijk koorts en koude rillingen
- visuele stoornissen
- zwakte aan één kant van je lichaam
- veranderingen in persoonlijkheid
- verwardheid
- problemen met bewegen of spreken
Verloop en duur
Hoelang duurt de vorming van een hersenabces? Een hersenabces kan erg snel groeien en wordt meestal binnen ongeveer twee weken volledig gevormd. De arts zal onmiddellijk na de diagnose aanvangen met de behandeling. Onmiddellijke medische hulp is de sleutel tot het sneller verlichten van uw symptomen en het minimaliseren van schade aan je gezondheid op de lange termijn. Chirurgische drainage van het abces is vaak ook nodig.
Complicaties
Het is buitengewoon belangrijk om een hersenabces snel te behandelen. Zonder behandeling kunnen zeer ernstige complicaties optreden, waaronder de dood. Zelfs met behandeling kunnen sommige patiënten langdurige neurologische problemen ervaren, zoals zwakte of moeite met bewegen.
Oorzaken van een hersenabces
Verreweg de meeste hersenabcessen zijn het gevolg van bacteriën die afkomstig zijn van een infectie elders in het hoofd, meestal gaat het daarbij om een oorontsteking. De infectie in het oor breekt in dat geval door naar de hersenen en daar vormt zich een abces. Deze ontstaat doordat de bacteriële infectie wordt ingekapseld. Zo ontstaat een hersenabces: een pusvorming in de hersenen. Maar ook een ontstoken kies of een ontstekingshaard in de bijholte kan bacteriën aanvoeren naar de hersenen. Bacteriën kunnen tevens via de bloedsomloop meegevoerd worden, bij voorbeeld vanuit een infectie in de longen.
In sommige gevallen kan een schimmelinfectie of een parasitaire infectie ook de oorzaak zijn.
Verder kan een kogel of een houtsplinter voor een abces zorgen. Dit wordt een traumatische oorzaak genoemd. Des te langer een wond vervuild blijft, des te groter is de kans dat er een infectie ontstaat.
Onderzoek en diagnose
Niet eenvoudig om vroegtijdig de diagnose te stellen
Het diagnosticeren van een hersenabces is niet eenvoudig omdat de vroege symptomen zo algemeen zijn. Veel aandoeningen en factoren kunnen bijvoorbeeld hoofdpijn veroorzaken. Om deze reden wordt de diagnose van een hersenabces meestal pas twee weken nadat de symptomen zich voor het eerst hebben ontwikkeld, gesteld. In sommige gevallen ontwikkelen mensen met een hersenabces epileptische aanvallen of neurologische veranderingen, zoals spierzwakte aan één kant van het lichaam, voordat de diagnose wordt gesteld.
Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
Als de arts vermoedt dat er sprake is van een hersenabces, zal hij of zij informeren naar je medische voorgeschiedenis en je reisgeschiedenis om je risico op het krijgen van bepaalde infecties te bepalen. De arts zal ook vragen naar je klachten em kijken of deze overeenkomen met de symptomen van een hersenabces. De arts zal vragen wanneer ze zijn begonnen, hoe ze zijn gevorderd en of je een recente infectie of een trauma hebt gehad waardoor je vatbaarder zou kunnen zijn voor een hersenabces. Ook zal de arts je lichamelijk onderzoeken.
Bloedonderzoek
Een bloedtest kan gedaan worden om te controleren op een hoog aantal witte bloedcellen, wat op een infectie kan duiden.
Beeldvormend onderzoek (CT of MRI)
Om een hersenabces te diagnosticeren, is beeldvormend onderzoek zinvol in de vorm van computertomografie (CT) of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI)-scans. Deze leveren plaatjes op van de binnenkant van de hersenen. Het abces zal verschijnen als één of meer vlekken.
Biopsie
Als de diagnose onzeker blijft, kan een neurochirurg met een fijne naald een stukje van het hersenabces verwijderen. Hiermee kan de diagnose met zekerheid worden gesteld, maar ook het type bacterie kan dan geïdentificeerd worden.
Behandeling van een hersenabces
Antibiotica, drainage en hersenabces verwijderen
Bij vermoeden van een hersenabces, verwijst de huisarts de persoon door naar het ziekenhuis voor een MRI of CT-scan. Er worden drie behandelingsmethodes onderscheiden:
- behandeling met antibiotica als een bacteriële infectie de oorzaak is;
- via een gaatje in de schedel het leegmaken van het abces – het pus eruit laten lopen;
- het operatief verwijderen van het abces.
Welke behandeling plaatsvindt is afhankelijk van de oorzaak van het abces, de grootte, de verschijnselen, de plaats en of er meerdere abcessen bestaan. Een combinatie van bovengenoemde behandelingen kan ook plaatsvinden.
Operatieve ingreep
Je kan een operatie nodig hebben als:
- de druk in de hersenen blijft toenemen
- het abces niet reageert op medicatie
- er gas in het abces zit (veroorzaakt door gasvormende bacteriën zoals Clostridium perfringens, ook wel het abces van Welch genoemd)
- het risico bestaat dat het abces barst
Een craniotomie duidt op een chirurgische ingreep waarbij een stuk van de schedel tijdelijk wordt verwijderd om zo bij het brein te kunnen. De stappen zijn als volgt:
- De chirurg zal een klein deel van de hoofdhuid scheren.
- Ze verwijderen een klein stukje bot om toegang te krijgen tot de hersenen.
- Ze kunnen het abces verwijderen of de pus afvoeren, eventueel met behulp van een CT-scan.
- Ze vervangen het bot en naaien de huid dicht.
Onderzoek: intraveneuze antibiotica, gevolgd door een oraal antibioticum (metronidazol, ciprofloxacine en amoxicilline)
Acht patiënten met een hersenabces die een langdurige ziekenhuisopname weigerden, werden behandeld met een korte kuur (6-12 dagen) intraveneuze antibiotica (intraveneus betekent ‘in de anderen’), gevolgd door langdurige behandeling (15-19 weken) met een oraal antibioticum (oraal betekent ‘via de mond’) bestaande uit metronidazol, ciprofloxacine en amoxicilline.3Skoutelis AT, Gogos CA, Maraziotis TE, Bassaris HP. Management of brain abscesses with sequential intravenous/oral antibiotic therapy. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2000 May;19(5):332-5. doi: 10.1007/s100960050489. PMID: 10898132. Alle patiënten reageerden gunstig, wat zowel klinisch als in beeldvormingsonderzoeken is aangetoond. Er werden geen ernstige bijwerkingen of gevolgen opgemerkt.
Bij opname hadden alle patiënten een normale of licht gestoorde mentale toestand, abcessen met een diameter van minder dan 3 cm en geen ernstige predisponerende factoren. Hoewel gecombineerde chirurgische/medische behandeling de standaardbenadering blijft bij de behandeling van deze patiënten, suggereren de bevindingen van het onderzoek dat alleen intraveneuze antibiotica, gevolg door een oraal antibioticum in bepaalde gevallen een aanvaardbaar alternatief kan zijn.
Prognose en gevolgen
Vroegtijdige diagnose is cruciaal
Meer dan 80% van de patiënten herstelt volledig indien het abces vroegtijdig wordt gesignaleerd en behandeld. Sommigen houden last van zogenaamde restverschijnselen, zoals epilepsie die echter met medicijnen goed te behandelen is.
Overlijden
Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat 5-32 procent van de mensen met een hersenabces daaraan komen te overlijden.4Patel, K., & Clifford, D. B. (2014). Bacterial brain abscess. The Neurohospitalist, 4(4), 196–204. https://doi.org/10.1177/1941874414540684
Soms blijvende gevolgen
Onder degenen die overleven, kunnen er blijvende gevolgen zijn, afhankelijk van de omvang van de schade. Een hersenabces kan leiden tot neurologische problemen op de lange termijn, waaronder problemen met het lichamelijk functioneren, persoonlijkheidsveranderingen en toevallen.
Het is belangrijk om de mogelijke symptomen van een hersenabces te herkennen en onverwijld hulp te in te schakelen als ze zich voordoen. Hoe eerder je de juiste behandeling krijgt, hoe groter de kans dat deze effectief is en hoe groter je overlevingskansen.
Kenmerken van het abces
De vooruitzichten hangen ook af van de kenmerken van het abces. Meerdere abcessen en abcessen die zich diep in de hersenen bevinden, zijn moeilijker te behandelen.
Herhaling (recidief)
De arts zal je herstel goed in de gaten houden, omdat een abces kan terugkeren. Dit heet ‘recidief’. Dit kan betekenen dat je gedurende ten minste 2 weken een wekelijkse CT-scan moet ondergaan. Ook kan een abces na maanden of jaren terugkeren, dus langdurige monitoring is belangrijk.
Ervaringsverhaal van een jongen met meerdere hersenabcessen
Toen Young Ridham werd gediagnosticeerd met een meervoudig hersenabces, maakte zijn familie zich zorgen. De jongeman had een voorgeschiedenis van sinusitis (bijholteontsteking). Ze besloten door te gaan met zijn behandeling onder de zorg en supervisie van dr. Arun Saroha.
Preventie
Sommige hersenabcessen zijn gerelateerd aan slechte mondhygiëne of chronische sinusitis (bijholteontsteking) met vaak een complexe onderliggende oorzaak, die meer is dan het louter ontsteken van voorhoofdsslijmvliezen. Je moet dagelijks flossen en tanden stoken, je tanden goed poetsen en regelmatig naar de tandarts gaan voor controle. Behandel sinusinfecties met decongestiva. Als de symptomen van een bijholte- of tandontsteking aanhouden, hen je mogelijk een antibioticum nodig.
Mensen met een onbehandelde hiv-infectie lopen een verhoogd risico op een hersenabces. Voorkom hiv door je te onthouden van seks, of seks te bewaren voor een levenslange, monogame relatie, dan wel veilige seks te beoefenen. Als je hiv hebt, verklein je je kans op het ontwikkelen van een hersenabces aanzienlijk door trouw je medicatie in te nemen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een hersenabces, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
