Hartaanval: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 31 maart 2023 by M.G. Sulman

Tijdens een hartaanval wordt de bloedtoevoer die het hart normaal met zuurstof voedt, afgesneden en begint de hartspier af te sterven. Een hartaanvallen, ook wel hartinfarct of myocardinfarct genoemd, komen relatief veel voor in Nederland. Anno 2023 komen er jaarlijks grofweg 35.000 mensen in Nederland met een hartaanval in het ziekenhuis te liggen. Sommige mensen die een hartaanval krijgen, hebben waarschuwingssignalen, terwijl anderen geen tekenen vertonen. Enkele symptomen die veel mensen melden zijn pijn op de borst, pijn in het bovenlichaam, zweten, misselijkheid, vermoeidheid en moeite met ademhalen. Een hartaanval is een ernstig medisch noodgeval. Zoek onmiddellijk medische hulp als jij of iemand anders symptomen ervaart die op een hartaanval kunnen duiden.

hartaanval
Grofweg 3 van de 4 mensen met een hartaanval hebben een drukkend gevoel op de borst of pijn in de borst / Bron: InesBazda/Shutterstock.com

Wat is een hartaanval?

Een hartaanval of hartinfarct doet zich voor als de stroom van zuurstofrijk bloed naar een deel van de hartspier plotseling geblokkeerd raakt, waardoor het gedeelte van de hartspier dat geen zuurstofrijk bloed meer aangeleverd krijgt begint af te sterven.

Een hartaanval is een fase in het proces van aderverkalking, ook bekend slagaderziekte of onder de medische term arteriosclerose. Dit is een sluipend ziekteproces, waarbij zich vet ophoopt in de binnenbekleding van slagaders. Een aantal risicofactoren kunnen dit proces remmen of juist versnellen. De een risicofactor legt meer gewicht in de schaal, dan het andere risicofactor. Belangrijke risicofactoren zijn roken, hoge bloeddruk (hypertensie), het cholesterolgehalte van het bloed (des te hoger de concentratie van LDL-cholesterol in het bloed, des te groter de kans op hart- en vaatziekten), suikerziekte (diabetes mellitus), zwaarlijvigheid (obesitas), gebrek aan lichaamsbeweging en een voedingspatroon met te veel verzadigd vet in vlees, zuivelproducten, eieren en een overdaad aan fastfood en onvoldoende fruit, groenten en vis.

Bij arteriosclerose zet vet in de vorm van plaque op de wanden van slagaders af. Deze wordt na verloop van tijd hard en gaat verkalken. Een plaque kan scheuren, waarna het bloed reageert en bloedplaatjes zich aan het beschadigde deel hechten en er een bloedstolsel wordt gevormd. Een grote bloedstolsel kan de bloedstroom door de slagader volledig afsluiten, met een hartaanval als gevolg. De term infarct komt van het Latijnse woord infarciri, hetgeen ‘volstoppen’ betekent. Plaques beïnvloeden ook op een andere manier een hartinfarct. Ze vernauwen namelijk de doorgang in de kransslagader, waardoor een relatief klein bloedstolsel voor een afsluiting kan zorgen.

Wanneer niet tijdig wordt ingegrepen, stroomt er te weinig zuurstofrijk bloed naar de hartspier. De spiercellen in het stroomgebied van de getroffen kransslagader sterven af en in de weken daarna vormt zich een litteken op de plaats van de afgestorven hartspiercellen. Dit litteken wordt een ‘oud hartinfarct’ genoemd. Door de aangerichte schade kunnen complicaties ontstaan als aneurysma (een uitpuilen van het litteken) en hartritmestoornissen. Ook kan er opnieuw een hartinfarct optreden of angina pectoris (pijn op de borst).

Hoeveel hartspierweefsel (myocardweefsel) er dood dreigt te gaan bij het sluiten van een kransslagader hangt met name af van het feit of bijvoorbeeld een groter vat of slechts een kleinere tak afgesloten is geraakt. De dode hartspiercellen worden geleidelijk vervangen door littekenweefsel. Als grotere delen van de hartspier worden aangetast en met littekens bedekt raken, beperkt dit de functie van het hart en dit leidt tot hartfalen (hartinsufficiëntie). Het is niet ongebruikelijk dat potentieel gevaarlijke onregelmatigheden in het hartritme (ventriculaire extrasystolen en ventriculaire tachycardieën) bijkomende problemen veroorzaken.

Vóórkomen

Anno 2023 komen er jaarlijks ongeveer 75.000 nieuwe patiënten met een acuut myocardinfarct bij. Meer mannen dan vrouwen krijgen een hartaanval.

Symptomen van een hartaanval

Bij een acuut hartinfarct treden de volgende symptomen op:

  • een beklemmende, drukkende of benauwende pijn op de borst
  • deze pijn kan uitstralen naar de kaak, de armen of de rug
  • over het algemeen is de pijn niet ontstaan als reactie op inspanning
  • als je gaat zitten houdt de pijn ten minste vijf minuten of langer aan
  • de pijn is hevig en vrij constant (scherpe steken wijst vaak niet op een hartinfarct)
  • misselijkheid en zweten

De klachten zijn bij vrouwen en oudere mannen vaak niet gemakkelijk te herkennen. Wanneer je denkt dat je een hartinfarct doormaakt, moet je onverwijld de huisarts (laten) bellen. In geval van een hartinfarct is direct medisch ingrijpen noodzakelijk.

Hartaanval
Hartaanval / Bron: Alila Medical Media/Shutterstock.com

Oorzaken van een hartinfarct

Arteriosclerose

Een hartaanval is meestal gebaseerd op arteriosclerose of slagaderverharding, een voortschrijdende ziekte waarbij je slagaderwanden verharden. In dit geval gaat het om arteriosclerose van de kransslagaders. De kransslagaders zijn de bloedvaten die het hart van bloed voorzien.. Een aandoening aan de kransslagaders staat bekend als coronaire hartziekte (CHZ).

Vorming van plaques

Vanwege het schadelijke effect van bepaalde risicofactoren (bijvoorbeeld verhoogde bloedlipiden, roken, diabetes mellitus, hoge bloeddruk, etc.) op de cellen van de binnenwand van de bloedvaten, vormen zich zogenaamde plaques in de kransslagaders. Dit zijn afzettingen die voornamelijk cholesterol, calcium en ontstekingscellen bevatten en zijn bedekt met een fijn bindweefselkapje richting de bloedbaan.

Vernauwing van de kransslagader

Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende mechanismen die een kransslagader vernauwen:

Plaqueruptuur

De zogenaamde plaqueruptuur is het mechanisme dat meestal tot vasculaire occlusie leidt. Occlusie betekent afsluiting van een bloedvat of ader. Ruptuur betekent inscheuring. Het fijne bindweefselkapje scheurt door ontstekingsprocessen in de plaque. De bloedplaatjes (trombocyten) die langs het bloed stromen, herkennen deze scheur en bedekken deze, als een wond in de huid, in zeer korte tijd met een bloedstolsel. Dit stolsel sluit het bloedvat af.

Plaque-erosie

In ongeveer een derde van de gevallen is niet een scheur in het plaque-oppervlak maar een zogenaamde plaque-erosie de oorzaak van de vorming van bloedstolsels en de vasculaire occlusie. Een bloedstolsel bouwt zich op op een beschadigd plaque-oppervlak.

Myocardinfarct zonder obstructief coronairlijden (MINOCA)

Verschillende oorzaken

Angiografie laat geen vernauwing van de kransslagaders zien bij ongeveer 14 procent van de patiënten met veranderingen in het hartminuutvolume – de hoeveelheid (zuurstofrijk) bloed dat het lichaam per minuut kan transporteren in het lichaam en is het product van hartfrequentie en slagvolume van het hart – die kenmerkend zijn voor een hartinfarct en met symptomen die overeenkomen met een hartaanval. Dit fenomeen staat bekend als een myocardinfarct met niet-obstructieve kransslagaders (‘Myocardial Infarction With Nonobstructive Coronary Arteries’, afgekort als MINOCA). Verschillende oorzaken kunnen hieraan ten grondslag liggen, bijvoorbeeld een spasme van de kransslagaders (conronaire spasmen) of een blokkade veroorzaakt door een versleept bloedstolsel (coronaire arterie-embolie).

SCAD

Een andere mogelijke oorzaak is SCAD, wat staat voor ‘spontane coronaire arteriële dissectie’. De slagaderwand is opgebouwd uit dunne weefsellagen. Bij SCAD scheiden de lagen zich en sijpelt bloed tussen de lagen in. Het bloed zit vast tussen de lagen, waardoor er een uitstulping in de wand ontstaat die de slagader blokkeert. Dit blokkeert de bloedstroom naar het hart gedeeltelijk en kan een hartaanval veroorzaken in geval van een volledige blokkade, of pijn op de borst als het gaat om een gedeeltelijke blokkade.  SCAD is een zeldzame aandoening.

Risicofactoren

Er wordt onderscheid gemaakt tussen veranderbare (dynamische) en onveranderbare (statische) risicofactoren.

Veranderbaar

De belangrijkste risicofactoren voor coronaire hartziekte die kunnen worden beïnvloed door levensstijl en medicatie, en zijn:

  • verhoogde bloedlipiden (vooral LDL-cholesterol en lipoproteïne(a) of Lp(a), een atypisch lipoproteïne met anno 2023 nog onbekende functie)
  • hoge bloeddruk
  • diabetes mellitus
  • roken
  • structureel ongezond dieet
  • zwaarlijvigheid / overgewicht
  • sedentaire levensstijl (veel zitten en weinig bewegen)
  • chronische stress

Niet-veranderbaar

De risico’s die niet beïnvloed kunnen worden zijn onder meer een (mogelijke) erfelijke belasting als eerstegraads familieleden (broers en zussen, ouders) voor hun 60ste een hartaanval of bypassoperatie aan de kransslagaders hebben gehad.

Onderzoek en diagnose

Lichamelijk onderzoek en ECG

De arts richt zich in eerste instantie op de klachten die je hebt. Hij meet bloeddruk en pols en luistert naar hart en longen. Het elektrocardiogram (ECG), vaak ‘hartfilmpje’ genoemd, geeft belangrijke informatie. Een apparaatje registreert de hartstromen en de arts analyseert ze op tekenen van een hartaanval.

Onderscheid tussen STEMI en non-STEMI

Op basis van het ECG wordt onderscheid gemaakt tussen het zogenaamde ST-elevatie-myocardinfarct (STEMI) met typische ECG-afwijking (in de vorm van een verhoging (elevatie) van het lijnsegment tussen punt S en punt T) en het niet-ST-elevatie-myocardinfarct (non-STEMI) zonder de zogenaamde verhoging van het ST-segment in het ECG.

Stemi en non-stemi
STEMI en non-STEMI / Bron: https://www.researchgate.net

Bloedonderzoek

Een non-STEMI kan alleen worden gediagnosticeerd door bloedwaarden te analyseren (bloedonderzoek). Om deze reden moeten alle patiënten met een verdenking op een hartinfarct hun bloed laten afnemen om de zogenaamde infarctmarkers troponine T en I laten bepalen, die duiden op de dood van hartspiercellen. De troponinetest maakt een vroege diagnose van het infarct mogelijk; een stijging van troponine ongeveer drie uur na het begin van de symptomen is een bewijs van een hartaanval.

Als er typische symptomen van een hartaanval zijn, zal de arts niet wachter op de uitslag van troponinetest, maar zal hij aanvangen met een hartkatheterisatie. Een hartkatheterisatie is een onderzoek dat hartspecialisten uitvoeren om kransslagadervernauwing op te sporen.

Bloedonderzoek
Bloedonderzoek / Bron: IvanRiver/Shutterstock.com

Echocardiografie

Een echografisch onderzoek van het hart (echocardiografie) kan uitwijzen of en in hoeverre de pompfunctie van de linker hartkamer door het infarct verstoord wordt.

Hartkatheterisatie

Als de diagnose van een hartaanval door deze onderzoeken wordt bevestigd, wordt meestal zo snel mogelijk een hartkatheterisatie, ook wel coronair angiogram (CAG) genoemd, uitgevoerd. De coronaire vaten kunnen op een scherm worden weergegeven door een contrastmiddel toe te dienen. Op deze manier kan de arts zien of en waar de kransslagaders vernauwd of geblokkeerd zijn en welke behandelmethode het meest geschikt is.

Behandeling van een hartaanval

Vroeger was de behandeling gericht op rust gedurende zes weken, zodat het litteken de kans kreeg om sterk te worden. Ook kreeg de patiënt stollingswerende medicijnen om het risico op een nieuw hartinfarct te beperken. Anno 2023 is de standaardbehandeling dotteren, waarbij het kransslagvat met een ballonnetje wordt opengemaakt en er een buisje (stent) wordt geplaatst dat het bloedvat openhoudt. Daarna volgt revalidatie, waarbij je gestimuleerd wordt om in beweging te komen en oefeningen te doen waarbij je hartspier sterker gemaakt wordt. Verder bestaat de behandeling van een hartaanval uit medicijnen, zoals stollingswerende medicijnen, cholesterolverlagers en bloeddrukverlagers.

Complicaties

Complicaties houden vaak verband met de schade aan je hart tijdens een hartaanval, wat kan leiden tot:

  • Abnormale hartritmes (aritmieën). Er kunnen zich elektrische ‘kortsluitingen’ ontwikkelen die leiden tot abnormale hartritmes, waarvan sommige ernstig kunnen zijn en tot de dood kunnen leiden.
  • Hartfalen of hartinsufficiëntie. Een hartaanval kan zoveel hartweefsel beschadigen dat de resterende hartspier niet genoeg bloed uit je hart kan pompen. Hartfalen kan tijdelijk zijn, of het kan een chronische aandoening zijn die het gevolg is van uitgebreide en blijvende schade aan het hart.
  • Plotselinge hartstilstand. Zonder waarschuwing stopt je ​​hart vanwege een elektrische storing die een abnormaal hartritme veroorzaakt (aritmie). Hartaanvallen verhogen het risico op een plotselinge hartstilstand, die zonder onmiddellijke behandeling de dood kan veroorzaken.

Prognose

Een hartaanval kan een levensbedreigende gebeurtenis zijn. Tijdens het infarct en in de eerste uren daarna is de kans op overlijden het allergrootst. Na ontslag uit het ziekenhuis is grofweg 75 procent van de mensen na vijf jaar nog steeds in leven. Ongeveer 50% van de overlevenden leeft nog na 10 jaar. De prognose is beter voor jongere patiënten met minder gelijktijdige medische problemen.

Preventie

Het is nooit te laat om maatregelen te nemen om een ​​hartaanval te voorkomen, zelfs als je er al een heeft gehad. Er zijn een aantal manieren om een hartaanval te voorkomen, zoals:

Medicijnen

Het nemen van medicijnen kan je risico op een volgende hartaanval verminderen en je reeds beschadigde hart beter laten functioneren. Ga door met het innemen van wat de behandelend arts voorschrijft en vraag je arts hoe vaak en wanneer je gecontroleerd moet worden.

Gezonde leefstijl

Een gezonde leefstijl is erg belangrijk. Zorg voor een gezond gewicht met een hartgezond dieet, rook niet, beweeg regelmatig, beheers je stressniveaus en behandel aandoeningen die tot een hartaanval kunnen leiden, zoals hoge bloeddruk, hoog cholesterol en diabetes.

Mediterraan dieet (in Italië) / Bron: Wikimedia Commons

Mediterraan dieet vermindert het risico op een nieuwe hartaanval

Hoewel het mediterrane dieet, dat rijk is aan enkelvoudig onverzadigde vetzuren, al een goede strategie is gebleken om de endotheelfunctie* bij patiënten met overgewicht en patiënten met een hoog cholesterolgehalte te verbeteren, blijkt uit onderzoek dat de voordelen van het volgen van een mediterraan dieet ook van toepassing zijn op patiënten met een hartaandoening, waardoor ze de kans op een volgende hartaanval kunnen verkleinen.1Elena M. Yubero-Serrano, Carolina Fernandez-Gandara, Antonio Garcia-Rios, Oriol A. Rangel-Zuñiga, Francisco M. Gutierrez-Mariscal, Jose D. Torres-Peña, Carmen Marin, Javier Lopez-Moreno, Justo P. Castaño, Javier Delgado-Lista, Jose M. Ordovas, Pablo Perez-Martinez, Jose Lopez-Miranda. Mediterranean diet and endothelial function in patients with coronary heart disease: An analysis of the CORDIOPREV randomized controlled trial. PLOS Medicine, 2020; 17 (9): e1003282 DOI: 10.1371/journal.pmed.1003282 Het mediterraan dieet bevat vooral veel groentes, fruit, volkoren producten, peulvruchten en onverzadigde vetten (noten of olijfolie).

(*)  Het endotheel is een beschermende laag cellen aan de binnenkant van je bloedvaten.

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een hartaanval, of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.