Last Updated on 2 december 2023 by M.G. Sulman
De medische benaming van een bijbalontsteking ofwel een ontsteking van de bijbal, is epididymitis. De bijbal is het orgaan dat bij de man achter de teelbal in de balzak (scrotum) ligt. De oorzaak van een bijbalontsteking is meestal bacteriën die de bijbal binnendringen, hetzij via het bloed, of – wat vaker voorkomt – via de zaadleider in het geval van een urineweginfectie of prostaatontsteking. Epididymitis kan ook ontstaan door een secundaire infectie bij een seksueel overdraagbare aandoening (soa). De belangrijkste symptomen van een bijbalontsteking zijn pijn en zwelling, evenals roodheid en het warm worden van het getroffen gebied. Het is cruciaal dat er een arts wordt geraadpleegd die de diagnose stelt en een behandeling voorschrijft met ontstekingsremmende en pijnstillende medicatie en, indien nodig, een antibioticum.
Veelgestelde vragen
Bijbalontsteking
Wat is een bijbalontsteking?
Bijbalontsteking of epididymitis treedt op wanneer de bijbal of epididymis – een lange, opgerolde buis aan de achterkant van de teelbal van een man – ontstoken is. Een bijbalontsteking ontstaat vaak door een secundaire infectie bij een urineweginfectie of soa.
Functie en ligging van de bijbal
In de bijbal of epididymis verzamelen zich de rijpe spermacellen (spermatozoa) die in de teelballen worden geproduceerd tot de eerstvolgende zaadlozing (ejaculatie). De bijbal is een kommavormig orgaan die in spiralen rond de achterkant van de teelbal van een man ligt en bijna 6 meter lang kan worden. Het kan bijna 2 weken duren voordat het sperma van het ene uiteinde van de bijbal naar het andere is gekomen. In die tijd rijpen de zaadcellen tot het punt waarop ze de eicel van een vrouw kunnen bevruchten.
Symptomen van een bijbalontsteking
Acute bijbalontsteking
Tekenen en symptomen van een bijbalontsteking kunnen bestaan uit:
- een gezwollen, rood of warm scrotum
- teelbalpijn en gevoelige teelbal, meestal aan één kant, die meestal geleidelijk opkomt
- lichte koorts
- rillingen
- pijn in het bekkengebied
- drukkend gevoel in de teelbal
- vergrote lymfeklieren in de lies
- pijn tijdens geslachtsgemeenschap en ejaculatie
- pijn tijdens het plassen of stoelgang
- frequent urineren
- abnormale penisafscheiding
- bloed in het sperma
Chronische bijbalontsteking
Een bijbalontsteking die langer dan zes weken aanhoudt of terugkeert, wordt als chronisch beschouwd. Symptomen van chronische epididymitis kunnen geleidelijk optreden. Soms wordt de oorzaak van chronische bijbalontsteking niet geïdentificeerd.
Oorzaken van epididymitis
Hoewel de etiologie van bijbalontsteking anno 2023 grotendeels onbekend is, wordt terugvloeiing van urine in de ductus ejaculatorii (ejaculatiekanalen) beschouwd als de meest voorkomende oorzaak bij kinderen jonger dan 14 jaar. Neisseria gonorrhoeae en Chlamydia trachomatis zijn de meest voorkomende ziekteverwekkers bij seksueel actieve mannen van 14 tot 35 jaar.1McConaghy JR, Panchal B. Epididymitis: An Overview. Am Fam Physician. 2016 Nov 1;94(9):723-726. PMID: 27929243.
Oorzaken van epididymitis of bijbalontsteking zijn onder meer:
Soa’s
Gonorroe (in de volksmond een ‘druiper’ genoemd) en chlamydia zijn de meest voorkomende oorzaken van een bijbalontsteking bij jonge, seksueel actieve mannen. Gonorroe is een seksueel overdraagbare aandoening die zeer besmettelijk is. Het wordt veroorzaakt door de bacterie Neisseria gonorrhoeae. Chlamydia wordt veroorzaakt door de bacterie Chlamydia trachomatis en komt relatief vaak voor. Gonorroe en chlamydia veroorzaken een infectie in de urethra of plasbuis. Deze infecties zullen soms via de zaadleider naar de epididymis of teelbal reizen om daar een infectie te veroorzaken.
Andere infecties
Bacteriën van een urineweg- of prostaatinfectie kunnen zich van de geïnfecteerde plaats naar de bijbal verspreiden. Ook kunnen virale infecties, zoals het bofvirus, leiden tot een bijbalontsteking.
Urine in de bijbal
Dit verschijnsel kan zich voordoen wanneer urine terugstroomt in de bijbal, mogelijk als gevolg van zwaar tillen of overbelasting.
Trauma
Een liesblessure kan soms ook epididymitis veroorzaken.
Tuberculose (tbc)
In zeldzame gevallen kan epididymitis worden veroorzaakt door tuberculose. Tbc is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium Tuberculosis.
Sterilisatie
Na sterilisatie krijgt grofweg 1% van de patiënten een bijbalontsteking.
Risicofactoren
De meest voorkomende oorzaak van een bijbalontsteking is een soa, met name gonorroe en chlamydia. Epididymitis kan echter ook worden veroorzaakt door een niet-seksueel overdraagbare infectie, zoals een urineweginfectie of prostaatontsteking.
Je hebt mogelijk een hoger risico op bijbalontsteking als je:
- onbesneden* bent
- onbeschermde seks hebt
- structurele problemen hebt in de urinewegen
- tuberculose (tbc) hebt
- een vergrote prostaat hebt heeft waardoor de blaas verstopt raakt
- onlangs een urinewegoperatie hebt ondergaan
- onlangs een liesblessure gehad hebt
- een urinekatheter gebruikt
- een hartmedicijn genaamd amiodaron gebruikt
(*) Als een jongen of man besneden is, heeft hij geen voorhuid meer. De eikel of glanspenis is dan ontbloot.
Kan alcohol een bijbalontsteking veroorzaken?
Nee, alcoholgebruik heeft geen relatie met het ontwikkelen van een ontsteking aan de bijbal.
Kinderen met een ontsteking van de bijbal
Kinderen kunnen net als volwassenen mannen een bijbalontsteking krijgen, ofschoon de kans groter is dat een ontsteking een andere oorzaak heeft.
Mogelijke oorzaken
Veel voorkomende oorzaken van epididymitis bij kinderen zijn:
- direct trauma
- urineweginfecties die zich verspreiden naar de urethra en de bijbal
- reflux van urine in de bijbal
- torsie of verdraaiing van de epididymis
Symptomen bij kinderen
Symptomen vaneen ontsteking van de bijbal bij kinderen zijn onder meer:
- afscheiding uit de urethra of plasbuis
- ongemak in het bekken of onderbuik
- pijn of brandend gevoel tijdens het plassen
- roodheid of gevoeligheid van het scrotum of balzak
- koorts
Behandeling bij kinderen
De behandeling van een bijbalontsteking bij kinderen hangt af van de onderliggende oorzaak van de aandoening. Bij veel oorzaken kunnen de klachten vanzelf verdwijnen, geholpen door rust en pijnstillers zoals paracetamol. Bij een bacteriële infectie, zoals een infectie die afkomstig is van de urinewegen, kunnen antibiotica worden voorgeschreven. Kinderen zullen ook worden geadviseerd om direct te plassen zodra ze aandrang voelen en hun plas niet op te houden, en om meer water te drinken.
Onderzoek en diagnose
Vraaggesprek met de arts
Als je vermoedt dat je last hebt van een bijbalontsteking, dan is het alleszins raadzaam om contact op te nemen met je huisarts. De arts zal eerst uitgebreid met je praten over je klachten en symptomen en eventuele onderliggende ziektes. Mogelijke vragen zijn:
- Hoe lang bestaan de klachten?
- Zijn de symptomen plotseling begonnen?
- Heb je penisafscheiding of last van pijn bij het plassen?
- Ben je reeds bekend met urinewegaandoeningen (waaronder urineweginfecties)?
- Ben je seksueel actief?
Lichamelijk onderzoek
Het vraaggesprek met de arts wordt gevolgd door lichamelijk onderzoek. De arts zal eerst het scrotum onderzoeken op herkenbare tekenen van ontsteking: warmte, zwelling en roodheid. Dan tilt de dokter het scrotum op. Als de symptomen daardoor afnemen (positief Prehn-teken), dan wijst dit op een bijbalontsteking. Bij een teelbalontsteking en een draaiing (torsie) van de teelbal worden de symptomen daarentegen niet verbeterd door het scrotum op te tillen. Dit onderscheid is erg belangrijk omdat een teelbaltorsie een noodgeval is dat binnen een paar uur moet worden geopereerd. Bij een teelbaltorsie kan echter ook een ontsteking van de epididymis optreden. Dus als een teelbaltorsie niet kan worden uitgesloten bij het onderzoek, is chirurgisch ingrijpen noodzakelijk. Als zich al een abces (ingekapselde pusophoping) heeft gevormd in het gebied van de bijbal, kan dit worden gevoeld als een fluctuerende zwelling.
Laboratoriumonderzoek
Urineonderzoek en uitstrijkje
De arts zal ook om een urinemonster vragen. Enerzijds kun je het vermoeden van een urineweginfectie snel bevestigen met een zogenaamde urinestrip en anderzijds kun je zogenaamde urineculturen kweken. Dit laatste zou moeten helpen om de veroorzakende ziekteverwekker en zijn gevoeligheid voor bepaalde antibiotica te bepalen (resistogram). Als een bijbalontsteking wordt vermoed kan bovendien een uitstrijkje van de uitgang van de plasbuis worden genomen en onderzocht in het laboratorium.
Bloedonderzoek
In het geval van bijbalontsteking vertoont een bloedtest typische tekenen van ontsteking, zoals een verhoogd aantal witte bloedcellen. Antistoffen in het bloed kunnen worden bepaald als een infectie met het bofvirus wordt vermoed.
Beeldvormend onderzoek
Bij vermoeden van een bijbalontsteking, is een echografisch onderzoek van de teelbal bijzonder belangrijk voor de diagnose. Het kan op elk moment worden herhaald en is volkomen veilig. Daarom is echografie ook ideaal om het beloop van de ziekte te beoordelen. De uroloog gebruikt het beeldmateriaal om de omvang van de ontsteking vast te stellen en om te bepalen of het proces zich reeds heeft verspreid naar de naburige teelbal. Ook een beginnende abcesvorming is tijdig te herkennen.
Als er een vermoeden bestaat van een obstructie in het urinestelsel, die de urine in het zaadleiders en de teelballen drukt, worden echoscopisch onderzoek en mogelijk ook röntgenonderzoek van de urinewegen met een contrastmiddel (urografie) uitgevoerd. Er kunnen bijvoorbeeld vernauwingen van de plasbuis (urethrale strictuur) worden vastgesteld. Indien nodig kan ook een meting van de urinestraal of een cystoscopie, waarbij er met behulp van een starre of flexibele cystoscoop in de blaas wordt gekeken, nodig zijn.
Behandeling van een bijbalontsteking
Bedrust en medicijnen
De behandeling van een bijbalontsteking bestaat uit bedrust, pijnstillers en indien nodig antibiotica. Het is belangrijk om de teelballen omhoog te brengen en ze af te koelen met koude kompressen. De acute ontsteking kan acht tot tien dagen duren. Het genezingsproces kenmerkt zich door het feit dat de temperatuur normaliseert, de pijn verdwijnt en de zwelling langzaamaan verdwijnt. Pas dan mag de patiënt opstaan. Je kunt een speciale ondersteuner van de balzak (suspensoir) kopen bij de apotheek. De suspensoir bestaat uit een riem met bilriempjes en een scrotumzakje. Ook kan het zinvol zijn om een strakke, ondersteunende onderbroek te dragen, waarin je eventueel wat verbandgaas of maandverband onder de balzak legt.
Rust is dus belangrijk. Vermijd ook bepaalde activiteiten. Fietsen kan bijvoorbeeld te veel druk uitoefenen op je testikels en te pijnlijk zijn.
Antibiotica ter behandeling van bijbalontsteking
Welk antibioticum?
Zowel acute als chronische bijbalontsteking kan worden behandeld met antibiotica. Azithromycine, ceftriaxon en doxycycline worden vaak voorgeschreven ter behandeling van chlamydia en gonorroe. Cefixime, erytromycine, levofloxacine of ofloxacine kunnen als alternatief worden gebruikt of om andere soorten infecties te bestrijden.
De keuze van het antibioticum kan variëren op basis van de onderliggende oorzaak en of de aandoening acuut of chronisch is:
- Bij de soa chlamydia krijg je waarschijnlijk azitromycine (1000 mg in één keer innemen). Een alternatief is doxycycline (2 keer per dag 100mg gedurende zeven dagen). Je partner moet tegelijk met jou antibiotica slikken.
- Gonorroe kan worden behandeld middels het eenmalig toedienen van antibiotica met een injectie, meestal ceftriaxon (500 mg) maar eventueel azitromycine (4 tabletten van 500mg, mét nacontrole). Blijkt uit de kweek dat de bacterie gevoelig is voor amoxicilline, dan kan de arts deze antibiotica gebruiken.
- E. coli-infecties kunnen worden behandeld met een 7- tot 14-daagse kuur met orale levofloxacine of ofloxacine.
- Chronische bijbalontsteking kan een vier tot zes weken durende kuur met azitromycine of ceftriaxon vereisen om de infectie te elimineren.
- Bijbalontsteking bij kinderen veroorzaakt door een urineweginfectie kan het beste worden behandeld met co-trimoxazol (een mengsel van trimethoprim en sulfamethoxazol in een verhouding van 1:5) of penicilline.
Antibiotica werkt niet, wat nu?
Indien je antibiotica voorgeschreven hebt gekregen van de arts en er na drie dagen na het starten met de kuur geen verbetering is opgetreden, dan is het van belang om de arts te raadplegen. Doe dit ook als klachten van een bijbalontsteking niet helemaal verdwijnen na de antibioticakuur.
Lokale anesthetica en antistollingsmiddel
Als de pijn hevig is, kan de zaadstreng worden geïnfiltreerd met lokale anesthetica, zodat pijnprikkels niet meer worden gevoeld. Tijdens bedrust is er een verhoogd risico op trombose. Om bloedstolsels te voorkomen, kan je zo nodig een injectie met antistollingsmiddel heparine krijgen.
Cystostomie en chirurgische correctie
Bij kinderen leidt een misvorming van de urinewegen die de urinestroom belemmert, meestal tot een bijbalontsteking. De urine wordt dan vaak tijdelijk uit de blaas afgevoerd (cystostomie: een kunstmatig gecreëerde verbinding van de blaas naar de buikwand) om de genezing te versnellen. Na behandeling van de bijbal kan chirurgische correctie van de misvorming nodig zijn.
Abces behandelen
Als zich een abces (ingekapselde verzameling van pus) vormt als gevolg van bijbalontsteking, dan moet dit operatief worden afgevloeid en verwijderd.
Soa behandelen
Als je een seksueel overdraagbare aandoening (soa) hebt, dan krijg je antibiotica. Ook dienen al je seksuele partners worden behandeld. Anders zijn herhaalde infecties (herinfecties) mogelijk.
Epididymectomie en vasectomie
Bij een chronisch beloop duurt de behandeling langer (vooral de toediening van antibiotica). In ernstige gevallen moet een bijbalontsteking operatief worden verwijderd (epididymectomie) of moet de zaadstreng worden doorgesneden (vasectomie).
Obstructie verhelpen
Als de zaadleiders door een ontsteking aan elkaar kleven (obstructieve azoöspermie), kan dit worden verholpen met microchirurgische technieken nadat de ontsteking is verdwenen.
Zelfzorg
Als je te maken hebt met bijbalontsteking, is zelfzorg superbelangrijk! Geef je lichaam de tijd om te herstellen door voldoende rust te nemen. Drink veel water en ander vocht, maar beperk alcohol. Er zijn geen beperkingen met betrekking tot wat je mag eten.
Als je last hebt van pijn in de balzak, zijn hier een paar tips om het wat draaglijker te maken:
- Ondersteunen: Gebruik een speciale balzakondersteuner (suspensoir) van de apotheek of draag een strakke onderbroek met verbandgaas eronder.
- Pijnstillers: Neem paracetamol voor pijnverlichting. Als dat niet genoeg is, kun je overwegen een pijnstiller zoals diclofenac, naproxen of ibuprofen te proberen.
- Koude compressen: Verlicht de pijn door je balzak te koelen. Maak zelf een ‘koude kompres’ met ijsklontjes in een plastic zakje, of koop een coldpack bij de apotheek. Leg wel altijd een theedoek tussen je huid en het coldpack om bevriezing te voorkomen!
- Neem warme baden: Een warm bad kan helpen bij ontspanning en het verminderen van pijn.
Complicaties van een ontstoken bijbal
Onbehandeld kan een bijbalontsteking een chronische aandoening worden, een aandoening die langdurig aanwezig blijft en terugkerende problemen veroorzaakt. Epididymitis kan ook een infectie in het scrotum veroorzaken. In zeldzame gevallen is het van invloed op je vruchtbaarheid.
Prognose
Duur van het herstel
De behandeling van bijbalontsteking vereist veel geduld: het genezingsproces kan tot zes weken duren. Pas na zoveel weken voelt het scrotum bij veel mannen vaak weer normaal aan.
Fistels en ontstekingen
Meestal geneest een bijbalontsteking goed. Complicaties zijn echter ook mogelijk, zoals fistels, lokale vernietiging van het epididymale weefsel en de verspreiding van de ontsteking langs de zaad- en urinewegen. Af en toe is het brandpunt van de ontsteking (abces) ingekapseld in een bijbal. Deze moet operatief worden verwijderd.
Terugkerende of chronische bijbalontsteking
Terugkerende of chronische epididymis kan leiden tot littekens en vernauwingen in de epididymis of zaadleider. Dit kan het transport van het sperma belemmeren, wat leidt tot onvruchtbaarheid, vooral in het geval van bilaterale (tweezijdige) obstructie (obstructieve azoöspermie ). Daarnaast kan de ontsteking zich onder meer verspreiden naar de naburige teelbal.
In het geval van terugkerende epididymale ontsteking helpt vaak chirurgische doorsnijding van de zaadstreng (vasectomie) of verwijdering van de bijbal (epididymectomie). In de vergevorderde stadia van de ontsteking moet de teelbal mogelijk ook worden verwijderd.
Bloedvergiftiging en gangreen van Fournier
Naast bloedvergiftiging (sepsis) is het zogenaamde gangreen van Fournier (scrotaal gangreen) een gevreesde complicatie als de ontsteking erg ernstig is, vaak wanneer het immuunsysteem verzwakt is. Dit leidt tot weefselsterfte (necrose) van bindweefselstrengen in de teelballen, wat kan leiden tot een ernstige ontstekingsreactie wat zelfs tot de dood kan leiden.
Preventie
Een levenslange, wederzijds monogame relatie is, na seksuele onthouding, de beste manier om soa’s te voorkomen. En anders moet je condooms gebruiken. Als je last hebt van terugkerende urineweginfecties of andere risicofactoren voor bijbalontsteking, bespreek dan met je huisarts hoe je deze risicofactoren kunt beteugelen.
Reacties en ervaringen
Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over een bijbalontsteking. Of tips geven ten aanzien van een ontstoken bijbal. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.
