Aceruloplasminemie: symptomen, oorzaken en behandeling

Last Updated on 25 maart 2023 by M.G. Sulman

Aceruloplasminemie is een zeldzame genetische aandoening die wordt gekenmerkt door de abnormale ophoping van ijzer in de hersenen en verschillende inwendige organen. Bij deze vorm van ijzerstapeling ontwikkel je neurologische symptomen, waaronder cognitieve stoornissen en bewegingsstoornissen. Ook kunnen degeneratie van het netvlies en diabetes optreden. De symptomen worden meestal manifest ijdens de volwassenheid tussen de 20 en 60 jaar. Aceruloplasminemie wordt veroorzaakt door mutaties van het ceruloplasmine (CP)-gen. Deze mutatie wordt overgeërfd in een autosomaal recessief patroon. Als gevolg van de afwijking in het CP-gen is onvoldoende ceruloplasmine beschikbaar in het lichaam. Ceruloplasmine is een transporteiwit dat een belangrijke rol speelt bij het transport van metaaldeeltjes in het bloed.

Arts
Aceruloplasminemie is een zeldzame genetische aandoening

Wat is aceruloplasminemie?

Aceruloplasminemie is een aandoening van het ijzermetabolisme. Deze aandoening zorgt ervoor dat het mineraal ijzer zich ophoopt in het lichaam. De symptomen vangen aan als je volwassen bent. Mensen met deze aandoening krijgen vaak bloedarmoede en diabetes als ze in de twintig zijn. Naarmate de aandoening vordert, treden vaak bewegingsproblemen op. Sommige mensen met deze aandoening ervaren psychiatrische problemen en dementie als ze de veertig of vijftig jaar zijn gepasseerd. Oogonderzoek kan veranderingen in het netvlies aan het licht brengen, maar deze veranderingen hebben doorgaans geen invloed op het gezichtsvermogen. Aceruloplasminemie wordt veroorzaakt door mutaties in het CP-gen en wordt op autosomaal recessieve wijze overgeërfd.

Classificatie

Aceruloplasminemie is geclassificeerd als een neurodegeneratieve aandoening met ijzerstapeling in de hersenen (‘neurodegeneration with brain iron accumulation’, afgekort als NBIA). NBIA is een groep zeldzame erfelijke aandoeningen die wordt gekenmerkt door ijzerstapeling in de hersenen. Aceruloplasminemie wordt ook geclassificeerd als een aandoening van ijzerstapeling.

Eerste beschrijving in de medische literatuur

Aceruloplasminemie werd in het jaar 1987 voor het eerst beschreven door de Japanse onderzoeker dr. Hiroaki Miyajima.

Vóórkomen

Aceruloplasminemie is een zeer zeldzame genetische aandoening. Het is anno 2023 niet precies hoe vaak het voorkomt. Naar schatting wordt in Nederland slechts eens in de 5-10 jaar een kind met deze aandoening geboren.

Symptomen van aceruloplasminemie

Symptomen van aceruloplasminemie manifesteren zich meestal voor het eerst bij personen van 25 jaar tot ouder dan 60 jaar. Veel voorkomende symptomen zijn:

Retinale degeneratie

Retinale degeneratie duidt op een verslechtering van het netvlies achter in het oog.

Diabetes

Dit zorgt ervoor dat je een hoge bloedsuikerspiegel hebt. Kan symptomen veroorzaken zoals vaak plassen, meer dorst hebben en meer honger. Dit wordt veroorzaakt door ijzerophoping en schade in de alvleesklier, waar insuline wordt gemaakt.

Ataxie

Ataxie duidt op ongecoördineerde, schokkerige beweging van de spieren. Dit kan zich uiten op de volgende manieren:

  • Gangataxie: schokkerig, wankel lopen.
  • Ataxie van ledematen: schokkerige, onstabiele beweging.
  • Dysartrie: moeite met het gebruiken of beheersen van de spieren van de mond, tong, strottenhoofd of stembanden die worden gebruikt om te spreken. Dit kan op verschillende manieren van invloed zijn op je spraak waardoor je bijvoorbeeld moeilijk verstaanbaar bent door stotteren of onduidelijke of zachte of raspende spraak (heesheid).
  • Nystagmus: repetitieve, ongecontroleerde heen en weer bewegende oogbewegingen. Dit kan leiden tot tot verminderd zicht.

Ongecontroleerde bewegingen

Ongecontroleerde bewegingen zijn bewegingen die buiten je wil gebeuren. Het kan hierbij gaan om:

  • Dystonie van het gezicht en de hals: onwillekeurige spiercontractie en spasmen.
  • Blefarospasme: aanhoudende, geforceerde, onvrijwillige sluiting van de oogleden.
    Grimassen: rare trekkende beweging in je gezicht.
  • Chorea: plotse, snelle en onvrijwillige ongerichte bewegingen.

Parkinsonisme

Hierbij gaat het om symptomen die vergelijkbaar zijn met de ziekte van Parkinson:

  • Tremors (trillen).
  • Hypokinesie (verminderde spierbeweging).
  • Stijfheid.
  • Akinesie of bewegingsarmoede (het niet kunnen starten van een beweging)

Cognitieve achteruitgang

Cognitieve (mentale) achteruitgang wordt bij aceruloplasminemie over het algemeen gezien bij personen ouder dan 50 jaar. Dit kan leiden tot dementie.

Bloedarmoede

Een afname van het aantal rode bloedcellen of een afname van de hoeveelheid hemoglobine in het bloed. Je kan bloedarmoede vertonen voordat de diagnose diabetes wordt gesteld of neurologische problemen zich openbaren.

Psychiatrische problemen

Je kunt last krijgen van een depressie.

Oorzaken van aceruloplasminemie

Genetische mutatie

Aceruloplasminemie wordt veroorzaakt door een mutatie in het CP-gen, dat instructies geeft voor het maken van een eiwit genaamd ceruloplasmine, een eiwit dat betrokken is bij het transport en de verwerking van ijzer. Ceruloplasmine helpt bij het verplaatsen van ijzer uit de organen en weefsels van het lichaam en bereidt het voor op opname in een molecuul genaamd transferrine, dat het naar rode bloedcellen transporteert om zuurstof te helpen transporteren. De CP-genmutatie leidt tot de productie van ceruloplasmine-eiwit dat onstabiel of niet-functioneel is. Als goed  functionerend ceruloplasmine niet beschikbaar is, wordt het transport van ijzer uit de lichaamsweefsels verstoord. Dit leidt tot ijzerstapeling en beschadigt cellen in die weefsels, wat tot neurologische disfunctie en andere gezondheidsproblemen veroorzaakt.

Autosomaal recessieve vorm van overerving

Aceruloplasminemie wordt overgeërfd in een autosomaal recessief patroon, wat betekent dat beide kopieën van het gen de mutatie hebben. De ouders van een persoon met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen doorgaans geen tekenen en symptomen van de aandoening.

Recessieve genetische aandoeningen treden op wanneer je een niet-werkend gen van elke ouder erft, dus zowel van je vader als je moeder. Als je één werkend gen en één niet-werkend gen voor de ziekte ontvangt, ben je drager van de ziekte. Het risico voor twee ouders die drager zijn om beide het niet-werkende gen door te geven en daarom een ​​getroffen kind te krijgen, is 25% bij elke zwangerschap. Het risico om een ​​kind te krijgen dat drager is, zoals de ouders, is bij elke zwangerschap 50%. De kans dat een kind werkende genen van beide ouders krijgt, is 25%. Het risico is precies hetzelfde voor mannen en vrouwen.

Abetalipoproteïnemie heeft een autosomaal recessief overervingspatroon
Aceruloplasminemie heeft een autosomaal recessief overervingspatroon / Bron: Wikimedia Commons

Onderzoek en diagnose

Wanneer je meer dan één van de volgende symptomen hebt, moet aceruloplasminemie worden vermoed:

  • diabetes
  • Retinale degeneratie
  • bloedarmoede
  • bewegingsstoornissen

De diagnose kan worden ondersteund door MRI-scan om ijzerafzetting in het lichaam aan te tonen, evenals bloedonderzoek. Mensen met aceruloplasminemie hebben de neiging om een laag serumkoper (<10 ug / dL), laag serumijzer (<45 ug / dL), hoog serumferritine (850-4000 ng / ml) en een afwezige serumceruloplasmine-concentratie te hebben. Er is vaak ook sprake van een veranderde activiteit van ceruloplasmine-ferroxidase in het serum, dat wil zeggen veranderde activiteit van deze transporteiwitten dat in het bloed.

Er kan ook DNA-onderzoek worden verricht.

MRI-hypointensiteit (witte pijlen) in de globus pallidi die duidt op een ophoping van ijzer bij een persoon met aceruloplasminemie / Bron: Wikimedia Commons

Behandeling van aceruloplasminemie

De behandeling van aceruloplasminemie is gericht op de specifieke symptomen die bij elk individu anders kan zijn. Personen met aceruloplasminemie kunnen worden behandeld met een medicijn genaamd desferrioxamine, een ijzerchelator, een stof die zich aan ijzer hecht. IJzerchelatoren zijn geneesmiddelen die zich binden aan het overtollige ijzer in het lichaam, waardoor het kan worden opgelost in water en via de nieren kan worden uitgescheiden. Het is anno 2023 niet definitief vastgesteld dat ijzerchelatie de symptomen bij aceruloplasminemie verbetert. De ervaring leert echter dat de afzetting van ijzer in de lever en serum-ferritinespiegels significant vermindert met dit medicijn. Aan de andere kant blijft de afzetting van ijzer in basale ganglia onveranderd, ondanks totale remissie van neurologische symptomen.1Roberti, M., Borges Filho, H. M., Gonçalves, C. H., & Lima, F. L. (2011). Aceruloplasminemia: a rare disease – diagnosis and treatment of two cases. Revista brasileira de hematologia e hemoterapia, 33(5), 389–392. https://doi.org/10.5581/1516-8484.20110104

Patiënten met aceruloplasminemie moeten voorts stoffen vermijden die het ijzergehalte in het lichaam verhogen.

Andere behandelingen zijn symptomatisch en ondersteunend. Van bijzonder belang is de behandeling van diabetes, met de juiste voeding, tabletten en insuline-injecties indien nodig.

Video

Reacties en ervaringen

Hieronder kun je reageren op dit artikel. Je kunt bijvoorbeeld je ervaringen delen over aceruloplasminemie of tips geven. Wij stellen reacties zeer op prijs. Reacties worden niet automatisch (direct) gepubliceerd. Dit gebeurt nadat ze door de redactie gelezen zijn. Dit om ‘spam’ of anderszins ongewenste c.q. ongepaste reacties eruit te filteren. Daar kunnen soms enige uren overheen gaan.